Những điều cần biết về bệnh tay chân miệng

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm do Enterovirus gây ra, thường gặp ở trẻ nhỏ, nhất là trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh lây truyền từ người sang người, với nguồn lây chính từ nước bọt, phỏng nước và phân của trẻ nhiễm. Bệnh xảy ra quanh năm, nhưng tăng mạnh vào tháng 3 - 5 và tháng 9 - 10 và có khả năng lây lan thành dịch.

1. Biểu hiện của bệnh

Biểu hiện sớm nhất của bệnh tay chân miệng là mệt mỏi, sốt nhẹ, đau họng, sổ mũi diễn ra trong vài ngày, sau đó bệnh sang giai đoạn toàn phát. Đầu tiên là sự xuất hiện các mụn nước ở niêm mạc miệng, thường là ở mặt trong má, lợi, mặt bên của lưỡi; các mụn nước có kích thước nhỏ nằm trên nền niêm mạc viêm đỏ. Các mụn nước trong miệng thường dập vỡ rất nhanh tạo ra các vết trợt loét rất đau rát làm bệnh nhân khó ăn uống. Tiếp theo, xuất hiện các mụn nước, bọng nước ở bàn chân, bàn tay, hoặc có thể ở mông, gối.

2. Các giai đoạn của bệnh

- Giai đoạn ủ bệnh: khoảng 3-7 ngày.
- Giai đoạn khởi phát: Từ 1-2 ngày với các triệu chứng như sốt nhẹ (38 - 39oC), mệt mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy vài lần trong ngày.
- Giai đoạn toàn phát: Có thể kéo dài 3-10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh:

+ Loét miệng: vết loét đỏ hay phỏng nước đường kính 2-3 mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi, gây đau miệng, bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nước bọt.
+ Phát ban dạng phỏng nước: Ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông; tồn tại trong thời gian ngắn (dưới 7 ngày) sau đó có thể để lại vết thâm, rất hiếm khi loét hay bội nhiễm.
+ Sốt nhẹ.
+ Nôn.
+ Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều dễ có nguy cơ biến chứng. Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp thường xuất hiện sớm từ ngày2 đến ngày 5 của bệnh.
- Giai đoạn lui bệnh: Từ 3-5 ngày sau, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng.

3. Các biến chứng nguy hiểm

Bệnh tay chân miệng thường không dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu phát hiện và điều trị sớm. Tuy nhiên, một số trường hợp, bệnh tiến triển nặng và gây ra các biến chứng như:

- Viêm màng não virus (triệu chứng sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng), bệnh nhân cần nhập viện để được điều trị.
- Các biến chứng hiếm gặp khác bao gồm bại liệt, tê liệt hoặc viêm não. Đối với trẻ có biến chứng não sẽ xuất hiện những triệu chứng khó nhận thấy như khó ngủ, quấy khóc nhiều, thường xuyên giật mình lúc thức hay lúc bắt đầu ngủ, hoảng hốt, nói lảm nhảm, tay chân run, co giật, sốt cao, méo miệng.Khi xuất hiện biến chứng trên nếu không phát hiện, điều trị đúng và kịp thời trẻ có thể tử vong trong vài giờ.
- Nếu không được vệ sinh sạch sẽ thì bệnh nhân cũng có thể bị bội nhiễm tại các nốt mụn.
- Các biến chứng thường xuất hiện sớm từ ngày thứ 2-5 của bệnh.

4. Các chẩn đoán cận lâm sàng cần thiết

- Hai nhóm tác nhân gây bệnh tay chân miệng thường gặp là Coxsackie virus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Nhưng EV71 mới thật sự là vấn đề đáng quan ngại vì bệnh tay chân miệng do EV71 thường gây ra biến chứng nặng và có thể dẫn đến tử vong ở trẻ, do đó việc chẩn đoán sớm EV71 là biện pháp cận lâm sàng tối ưu nhất.

- Hiện nay trên thị trường có rất nhiều phương pháp chẩn đoán EV71 như test nhanh phát hiện kháng nguyên EV71 từ mẫu phân có thể phát hiện được bệnh sớm ngay từ ngày đầu xuất hiện các triệu chứng hoặc test nhanh phát hiện kháng thể IgM kháng EV71 hoặc các kỹ thuật XN khác như miễn dịch huỳnh quang, RT-PCR,...

- Việc lựa chọn sử dụng các phương pháp chẩn đoán EV71 phụ thuộc vào cơ sở vật chất, trình độ chuyên môn của từng đơn vị y tế. Tuy nhiên phương pháp test nhanh được hầu hết các cơ sở y tế ưu tiên sử dụng để sàng lọc ban đầu .

5. Điều trị

- Hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chỉ điều trị hỗ trợ.
- Theo dõi sát, phát hiện sớm và điều trị biến chứng.
- Bảo đảm dinh dưỡng đầy đủ, nâng cao thể trạng.
- Điều trị ngoại trú và theo dõi tại y tế cơ sở đối với bệnh tay chân miệng phân độ 1. Tái khám mỗi 1-2 ngày trong 8-10 ngày đầu của bệnh. Trẻ có sốt phải tái khám mỗi ngày cho đến khi hết sốt ít nhất 48 giờ. Cần tái khám ngay khi có dấu hiệu từ độ 2a trở lên như:
• Sốt cao ≥ 39 oC.
• Thở nhanh, khó thở.
• Giật mình, lừ đừ, run chi, quấy khóc, bứt rứt khó ngủ, nôn nhiều.
• Đi loạng choạng.
• Da nổi vân tím, vã mồ hôi, tay chân lạnh.
• Co giật, hôn mê.
• Điều trị nội trú tại bệnh viện từ độ 2a trở lên.

6. Phòng bệnh

Hiện nay vẫn chưa có vắc-xin phòng bệnh nên cần thực hiện các khuyến cáo của Bộ Y tế để phòng bệnh là biện pháp tốt nhất:

- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng dưới vòi nước chảy nhiều lần trong ngày (cả người lớn và trẻ em), đặc biệt trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn/cho trẻ ăn, trước khi bế/ẵm trẻ, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã và làm vệ sinh cho trẻ.
- Thường xuyên lau sạch các bề mặt, dụng cụ tiếp xúc hàng ngày như đồ chơi, dụng cụ học tập, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, mặt bàn/ghế, sàn nhà bằng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thông thường.
- Không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh.
- Sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, phân và các chất thải của bệnh nhân phải được thu gom và đổ vào nhà tiêu hợp vệ sinh.
- Khi phát hiện trẻ có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh cần đưa trẻ đi khám hoặc thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất.

7. Tài liệu tham khảo

- Phác đồ điều trị nội trú nhi khoa năm 2016 – Bệnh viện Nhi Đồng 2
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em – Bộ Y tế, 2015.
- Khuyến cáo phòng chống dịch tay chân miệng – Cục Y tế Dự phòng, 2017.
(http://vncdc.gov.vn/vi/phong-chong-benh-tay-chan-mieng/2237/khuyen-cao-phong-chong-dich-tay-chan-mieng)
- Bệnh tay chân miệng ở trẻ em: những điều cần biết – Bệnh viện Hoàn Mỹ - Cửu Long, 2019
(https://www.hoanmycuulong.com/benh-tay-chan-mieng-o-tre-em-nhung-dieu-can-biet.html)
- Bệnh tay chân miệng: dấu hiện nhận biết và cách điều trị
(https://careplusvn.com/vi/benh-tay-chan-mieng-dau-hieu-nhan-biet-va-cach-dieu-tri)

Võ Đức Anh Nhật - Marketing DIA 1
(tổng hợp)